Vliegtuigen stoten grote hoeveelheden ultrafijnstof uit.
Vliegtuigen stoten grote hoeveelheden ultrafijnstof uit. René de Leeuw

Ultrafijnstof bij Schiphol: Benauwd door stof in lucht

23 juli 2019 om 12:49 lokaal

HAARLEMMERMEER Het recent gepubliceerde RIVM-onderzoek naar ultrafijnstof dat door vliegtuigen wordt uitgestoten, brengt in de Schipholdiscussie het onderwerp luchtverontreiniging en gezondheid in het middelpunt van de aandacht. Wat is ultrafijn stof en wat kun je er tegen doen?

Het RIVM heeft nadelige gezondheidseffecten geconstateerd in longen en hart bij tijdelijke blootstelling aan ultrafijnstof. Kinderen, vooral die al klachten hebben aan de luchtwegen, ondervinden op dagen met veel deeltjes in de lucht meer klachten als kortademigheid en piepende ademhaling. Ook gebruiken zij dan meer medicijnen. Verder heeft het RIVM bij zowel kinderen als gezonde volwassenen kortdurende effecten vastgesteld op de longfunctie en bij volwassenen ook op het hart. De effecten zijn allemaal tijdelijk.

Bij het onderzoek zijn 161 leerlingen van drie basisscholen in Aalsmeer en Badhoevedorp betrokken. Op dagen met veel ultrafijnstof in de lucht bleken er 20 tot 70 procent meer klachten dan op dagen met lage concentraties, afhankelijk van het soort klacht. Piepende ademhaling nam het sterkst toe. In een ander onderdeel van het onderzoek werden volwassenen net buiten het Schipholterrein aan hoge concentraties ultrafijne stofdeeltjes blootgesteld, hoeveelheden die in de woonomgeving niet snel voorkomen. De effecten op hart, longfunctie en bloeddruk bleken ook in dit geval tijdelijk. Onderzoek naar gevolgen van langdurige blootstelling loopt nog. Daarvan worden de resultaten in 2021 verwacht.

DEELTJES Wat is ultrafijnstof eigenlijk? Het gaat om deeltjes kleiner dan 0,1 micrometer in doorsnede (0,0001 millimeter). Ze zijn altijd aanwezig in de lucht en deels afkomstig uit natuurlijke bronnen, zoals de zee (zout) en vulkanen. Andere bronnen zijn open haarden, koken, industriële processen en verbranding in de motoren van auto's, schepen en vliegtuigen. In de Europese Unie (EU) komt 90 procent van vervuiling door ultrafijnstof van huishoudens, scheepvaart en wegverkeer. Het wegverkeer alleen is al verantwoordelijk voor 65 procent. Het aandeel van luchtvaart is minder dan 5 procent, maar de bijdrage van vliegtuigen rond luchthavens is groter.

De deeltjes bestaan vooral uit organische koolstofverbindingen, die het resultaat zijn van onvolledige verbranding in motoren. Verder spelen sulfaatdeeltjes een grote rol als gevolg van het hoge zwavelgehalte van kerosine. De deeltjes zijn met het blote oog niet te zien. Het lichaam ruimt ultrafijnstof in de longen minder snel op dan iets grotere deeltjes (fijn stof) en ook komen ze gemakkelijker terecht in de bloedbaan. Zo kunnen ze andere organen bereiken, waardoor ultrafijnstof mogelijk schadelijker is voor de gezondheid dan fijn stof. Er bestaan voor ultra fijn stof nog geen normen.

VERHOGING Nog niet zo lang geleden leefde het idee dat het met de hoeveelheden ultrafijnstof rondom luchthavens wel meeviel. Bij onderzoek van TNO en RIVM in 2015 bleek echter een verhoging van de concentratie van ultrafijn stof als gevolg van de luchtvaart voor te komen tot op wel 15 kilometer afstand van Schiphol. Direct naast het luchthaventerrein was de bijdrage van de luchtvaart vergelijkbaar met die van wegverkeer in straten van binnensteden. Op ongeveer 15 kilometer van de luchthaven zakt de bijdrage van de luchtvaart door uiteenwaaien tot een vijfde van de bijdrage direct naast het luchthaventerrein. Autoverkeer levert daar een veel grotere bijdrage aan het ultrafijnstof.

De afgelopen tientallen jaren heeft onderzoek naar de relatie tussen luchtverontreiniging rond Schiphol en gezondheid weinig verontrustends opgeleverd. In 1999 vond het RIVM geen relatie tussen luchtvervuiling rond Schiphol en de gezondheid van kinderen (7-12 jaar). Het wegverkeer werd gezien als een grotere vervuiler. Ultrafijnstof was toen nog niet als mogelijk probleem in beeld. Bij onderzoek in de periode 2004-2010 zijn geen hogere sterfterisico's rondom Schiphol vastgesteld met als oorzaken aandoeningen aan luchtwegen en hart- en vaatstelsel, alsmede longkanker. Het was toen niet mogelijk om conclusies te trekken over ultrafijnstof.

De vraag of ultrafijnstof schadelijk is voor de gezondheid is vervolgens nader onderzocht, wat geleid heeft tot de hierboven beschreven resultaten. Het RIVM onderzocht ook of er verschillen zijn tussen ultrafijnstof afkomstig van het wegverkeer en van de luchtvaart. Deeltjes afkomstig uit auto's zijn gemiddeld iets groter dan die uit vliegtuigmotoren, maar volgens het RIVM zijn er geen verschillen bij kortdurende blootstelling in gezondheidseffecten.

ELEKTRISCH Wat kun je tegen ultrafijnstof doen? Het lijkt erop dat vooral het grootschalig overgaan op elektrische auto's de situatie rond Schiphol drastisch kan verbeteren. Nog mooier is het natuurlijk als er ook elektrische vliegtuigen komen, maar dat is een zaak van zeer lange adem. Wel zouden elektrische trekkers alvast de vliegtuigen voortaan van en naar de baan kunnen slepen, zodat die niet meer zelf hoeven te taxiën en dus geen kerosine verstoken, wat vooral de situatie op het luchthaventerrein zelf kan verbeteren. Ook helpt het als vliegtuigen op de grond zo weinig mogelijk hun hulpmotor in de staart gebruiken die zorgt voor stroom voor de boordsystemen.

Verbetering van het verbrandingsproces in vliegtuigmotoren kan ook helpen. Een andere optie is het zwavelgehalte van kerosine verlagen. Dan wel biokerosine en/of synthetische kerosine te gebruiken, waarvoor KLM en Schiphol initiatieven zijn begonnen. Die zijn nagenoeg zwavelvrij. Of dit alternatief er grootschalig gaat komen, moet echter nog worden afgewacht.

René de Leeuw

Zwavelarme kerosine, maar ook biobrandstof kunnen de uitstoot van ultrafijn stof verminderen.
Mail de redactie
Meld een correctie

advertentie
advertentie