Knikkergal

Nu de bladeren van de bomen vallen, vallen gallen extra op. Gallen zijn woekeringen op planten die veroorzaakt worden door galwespjes die een plantenhormoon afgeven. Ook hun larven geven die stof af zodat de gallen door blijven groeien. Er zijn wel meer dan 1500 galsoorten in Nederland bekend. De eik is favoriet bij galwespen want alleen op de eik komen wel 40 soorten voor. De bekendste en de meest algemene daarvan is de knikkergal (foto). Deze komt op zowel zomer- als wintereiken voor. De zomereik produceert veel meer eikels dan de wintereik en is daarom door de mensen bevoordeeld waardoor het grootste deel van de eiken in Nederland zomereiken zijn.

BIJZONDER Dat ergens een miljoen jaar geleden een wespje ontdekte dat zijn steek een woekering in een plant veroorzaakte die aan de buitenkant hard was als bescherming en aan de binnenkant zacht en eetbaar, was een doorbraak. Omdat zijn larfjes in die gal veilig zitten en in feite hun eigen voedsel laten kweken, heeft dit geleid tot tienduizenden soorten. Bijna elke plantensoort heeft inmiddels zijn eigen galwespensoort. Je ziet ze nooit, je hebt er nooit last van en toch zijn ze er en ze kunnen nog nuttig zijn ook. Een voorbeeld hiervan is dat mensen knikkergallen verzamelden om er looizuur uit te bereiden. Dat looizuur werd gebruikt om er huiden mee te looien en om Oost-Indische inkt en zwarte verfstoffen voor kleren mee te maken.

Het leven van galwespen is vaak zeer ingewikkeld. Zo komen er in de maand september uit de knikkergal mannetjes en vrouwtjes. Als die paren wordt er een tweede generatie gallen gevormd uit zogenaamde knopgallen op bijvoorbeeld moseiken. Uit deze gallen komen alleen vrouwtjes. Die vrouwtjes leggen zonder bevruchting (parthenogenese) weer eitjes. Dit soort generatiewisseling met twee verschillende soorten voortplanting en ook op twee verschillende soorten waardplanten komt bijna bij alle galwespen soorten voor.

WAAR De knikkergalwesp is gebonden aan plekken waar zomer-, winter- en moseiken voorkomen: dit is in het gematigde deel van het Noordelijk halfrond.

Meldingen van bijzondere dieren en planten kunt u doorgeven aan info@stichtingmeergroen.nl. Alle columns vanaf april 2006 vindt u op www.stichtingmeergroen.nl.

Door Franke van der Laan