Opiniestuk GroenLinks: ‘Haarlemmermeer in zwaar weer door investeringsdrift en bestuurscultuur’

HAARLEMMERMEER De gemeente Haarlemmermeer kampt met tekorten in het sociaal domein en met tegenvallende inkomsten uit toerisme en parkeren. Daarom zou er stevig bezuinigd moeten worden, stelt het college. Maar is dat wel zo, vraagt GroenLinks Haarlemmermeer zich af. Of is het een ‘trucje’ om dure asfaltplannen veilig te stellen en/of te verdoezelen dat er veel geld nodig is om de sterk verwaarloosde openbare ruimte en het groen te herstellen? Dit vraagt GroenLinks zich af in een uitgebreid opiniestuk dat wij hieronder publiceren. De schrijvers zijn Maaike Ballieux en Peter Boerman.

GroenLinks Haarlemmermeer vreest dat het college de tekorten in het sociaal domein en de tegenvallende inkomsten uit toerisme- en parkeerbelasting ten onrechte aangrijpt om stevig te bezuinigen en zo de investeringsplannen van dit college voor de toekomst veilig te stellen. De fractie vermoedt dat zo grote infrastructurele projecten en grootschalig herstel van de openbare ruimte mogelijk gemaakt moeten worden op kosten en ten koste van inwoners.

Een jaarlijks tekort van 10 tot 20 miljoen euro: dat slechte nieuws bracht het college van VVD, HAP, CDA en PvdA naar buiten. Bezuinigingen lijken onvermijdelijk. Donderdag 29 april spreekt de gemeenteraad hier voor het eerst over.

GroenLinks dook in de cijfers en constateert dat de onderbouwing van de bezuinigingen rammelt en dat een belangrijke oorzaak voor de tekorten nauwelijks is belicht in de schaarse informatie die de gemeenteraad tot nu toe heeft gekregen. Het gaat hierbij om de jaarlasten van onder andere de grootschalige investeringsplannen in infrastructuur en in schoolgebouwen en om de kosten die nodig zijn om het achterstallig onderhoud in de verwaarloosde buitenruimte en het groen te verhelpen. Peter Boerman en Maaike Ballieux stelden hierover namens GroenLinks Haarlemmermeer vragen aan het college.

In de afgelopen weken heeft de gemeenteraad in twee besloten bijeenkomsten informatie gekregen over de hoogte en aard van de tekorten en de mogelijke oplossingen hiervoor. De oplossingen die het college voorstelt zullen onze inwoners hard treffen. Genoemd wordt bijvoorbeeld het sluiten van dorps- en wijkhuizen, besparen op het minimabeleid, op de bibliotheek, op cultuur, op breedtesport, subsidies, onderhoud van de buitenruimte en het verhogen van de OZB en de gemeentelijke leges. Onacceptabel, wat GroenLinks betreft.

Structurele tekorten?

Als reden voor de bezuinigingen voert het college aan dat er aan het sociaal domein, en met name aan jeugdzorg, structureel 7 miljoen te veel wordt uitgegeven en dat er door de coronapandemie momenteel voor 9 miljoen minder binnenkomt aan inkomsten uit parkeer- en toerismebelasting. In totaal gaat het om een tekort van 16 miljoen euro. Dat klinkt natuurlijk zeer zorgwekkend. Maar de grote vraag is of deze tekorten structureel op de begroting van Haarlemmermeer zullen drukken.

De financiële problemen bij de jeugdzorg spelen ook in vrijwel alle andere gemeenten. Het kabinet heeft daar in de afgelopen jaren telkens geld voor vrijgemaakt. Zo werd op 22 april bekend dat er voor 2021 ruim 600 miljoen euro naar gemeenten wordt overgemaakt voor de jeugdzorg. Daarbij komt dat de Vereniging Nederlandse Gemeenten een stevige lobby voert bij de kabinetsformatie met als inzet dat gemeenten blijvend meer geld krijgen voor de uitvoering van de zorgtaken. Om die 7 miljoen euro als structureel tekort op te voeren? Hoogst discutabel dus

Ligt het dan aan de gemiste inkomsten uit parkeer- en toerismebelasting? Het is duidelijk dat Haarlemmermeer economisch hard getroffen wordt door de coronacrisis. Maar het kabinet compenseert dit grotendeels in het kader van coronamaatregelen. En vooral: het college meldt te verwachten dat we in 2025 weer terug zijn ‘in het oude normaal’, met andere woorden: dat de inkomsten uit deze belastingen dan weer op het normale niveau terug zijn. Deze 9 miljoen euro opvoeren als reden voor structurele bezuinigingen? Ook dat is dus hoogst discutabel.

GroenLinks Haarlemmermeer constateert dat de uitleg van het college waarom er (zoveel) bezuinigd moet worden rammelt.

Investeringsdrift

Uit de informatie die de gemeenteraad van het college kreeg, blijkt dat er nog een andere reden kan zijn waarom er zo stevig ingegrepen moet worden: de investeringsplannen. Plannen die wel worden genoemd, maar niet nader zijn uitgewerkt in de brieven en presentaties die de gemeenteraad kreeg over de bezuinigingsvoorstellen.

In de afgelopen jaren zijn er veel (nieuwe) investeringsplannen gemaakt die onherroepelijk leiden tot extra jaarlijkse kosten, zoals bijvoorbeeld de Schaalsprong Woningbouw, het uitvoeringsprogramma mobiliteit en het huisvestingsplan voor scholen. Haarlemmermeer heeft als ontwikkelgemeente al langer relatief veel schulden, maar in de afgelopen jaren zijn die schulden explosief gestegen van ongeveer 430 miljoen euro in 2018 tot zo’n 650 miljoen in 2020. De nieuwe investeringsplannen zijn daarbij nog niet allemaal meegerekend.

Veelgehoorde mantra’s in het Haarlemmermeerse gemeentebestuur waren vorig jaar dat ‘we ons de coronacrisis uit moeten investeren’ en dat ‘we vooral nu anticyclisch moeten investeren’. Het gaat bij deze plannen om vele tientallen tot soms wel honderden miljoenen euro’s aan investeringen. Aangevoerd wordt dat investeren nu aantrekkelijk is door de lage rentestand. De andere kant is onvoldoende belicht: investeren drukt jaarlijks op de begroting. Honderd miljoen euro investeren (ter illustratie: dit waren de kosten voor Haarlemmermeer voor de omlegging A9) kost jaarlijks 5 miljoen euro, geld dat langdurig niet aan andere zaken kan worden uitgegeven.

GroenLinks was, én is, uitermate kritisch op investeringen in infrastructuur. Bij infrastructurele projecten gaat het in onze gemeente namelijk vrijwel altijd om voorzieningen ten behoeve van auto- en vrachtverkeer. Om plannen die samen met andere overheden en met bedrijven en projectontwikkelaars worden ontwikkeld, maar waarbij er risico’s voor de gemeente zijn en de belangen van onze inwoners er niet echt toe te lijken te doen.

Het gaat om nieuwe wegen die leiden naar nieuwe woningen die onbetaalbaar zijn voor de meesten van onze inwoners, en die op geen enkele wijze een bijdrage leveren aan de oplossing van de grote woningnood in onze gemeente. Het gaat om woningen waar projectontwikkelaars stevig aan verdienen en waarbij investeerders die willen speculeren geen strobreed in de weg wordt gelegd. Het gaat om dure parkeervoorzieningen die veel van de schaarse ruimte opsnoepen en waar de gemeente ieder jaar op toelegt.

Het gaat om plannen voor infrastructuur naar bedrijventerreinen waar gigantische complexen verrijzen die datacenters herbergen of distributiecentra. Zo maken we bedrijvigheid mogelijk, maar wat voor bedrijvigheid? En wat levert het op voor onze inwoners?

En wat te denken van de plannen voor het omleggen van de N201, nota bene een provinciale weg? De kosten daarvan zullen hoog zijn en de vraag is wie dat gaat betalen.

GroenLinks vreest dat de coalitiepartijen de tijdelijke tekorten in het sociaal domein en de toerismebelasting ten onrechte aangrijpen om nu snel en stevig te bezuinigen op voorzieningen voor onze inwoners en/of om de lastendruk te verhogen. Met de middelen die worden vrijgemaakt worden de investeringsplannen van HAP, CDA, PvdA en (natuurlijk vooral asfaltpartij) VVD veiliggesteld, ook na deze bestuursperiode.

Bestuurscultuur

Deze gang van zaken past helemaal in de bestuurscultuur in Haarlemmermeer: kostbare plannen maken en je niet bekommeren om de gevolgen voor inwoners en de risico’s op langere termijn. We kennen de voorbeelden. De Calatravabruggen waarvan het onderhoud jaarlijks tonnen kost. Het honkbalstadion. De mislukte herstructurering van het kassengebied in Rijsenhout. De moeizame ontwikkeling van Park21.

Het is te zien aan het treurige openbare groen en de verwaarloosde openbare buitenruimte. Aan de zó ontzettend slecht onderhouden fiets- en wandelpaden en wegen dat de gemeente vorig jaar gedwongen werd om 5,6 miljoen extra te investeren omdat er sprake was van ‘kapitaalvernietiging en levensbedreigende situaties’. Niet iets om als college trots op te zijn. Toch vermeldt het college op de gemeentelijke website trots dat ‘ de realisatiegraad Beheer en Onderhoud 110 procent’ is geweest in 2020. Totaal misplaatste trots, en misleidend bovendien, want dat er ‘opeens’ 5,6 miljoen extra moest worden vrijgemaakt door de gemeenteraad en dat hierover veel discussie is geweest, dát staat er niet in.

De bestuurscultuur in Haarlemmermeer: daarover is al tientallen jaren telkens gedoe. Onder het motto van ‘doorpakken’ vertoont de politieke besluitvorming met regelmaat lelijke rafelranden. Ook nu, nu er stevige bezuinigingen zijn aangekondigd, wordt dat pijnlijk zichtbaar. De gemeenteraad wordt laat en onvolledig geïnformeerd. De brieven die de gemeenteraad ontvangt illustreren bovendien een totaal vertekend beeld van wie er in onze gemeente over de financiën gaat: de gemeenteraad, en niet het college. Haarlemmermeer is Den Haag in het klein.

De inwoners dan? Die worden pas geïnformeerd na stevig aandringen van oppositiepartijen, waaronder GroenLinks. Ter illustratie: zowel het bericht op de gemeentelijke website als ook het vragenuurtje op facebook zijn door het college georganiseerd na stevig en herhaald aandringen van onder andere onze fractie. Berichten hierover zijn gepubliceerd maanden nadat de gemeenteraad hierover voor het eerst is geïnformeerd. Het is voor ons onbestaanbaar dat inwoners niet zorgvuldig worden geïnformeerd en betrokken bij een dergelijke grote bezuinigingsoperatie. Dit kan écht niet meer.

Hoe moet het verder volgens GroenLinks Haarlemmermeer?

Duidelijk is dat het gemeentebestuur opnieuw zal moeten kijken naar alle recente investeringsplannen, met name naar die voor nieuwe wegen en andere infrastructuur voor auto’s en vrachtverkeer. GroenLinks wil dat we de huidige crisis gebruiken om met nieuw elan plannen te maken voor de toekomst van onze gemeente. Plannen waarin er sprake is van meerwaarde voor de inwoners van Haarlemmermeer.

Een voorbeeld: er zijn volstrekt onvoldoende betaalbare woningen in onze gemeente. Zaak is dus dat er woningen worden bijgebouwd, en dat het woningaanbod past bij de vraag van onze inwoners, en niet alleen bij de business case van projectontwikkelaars. Bij de ontsluiting van die nieuwe wijken moeten we op zoek naar antwoorden die wél passen bij de gemeentelijke financiën en die tegelijkertijd bijdragen aan een eerlijkere en schonere wereld. Dat betekent vooral inzetten op fijnmazig OV en op goede fietsverbindingen.

De meerwaarde? Hiermee worden wijken en voorzieningen niet alleen groener, maar ook: toegankelijk voor iedereen, ook voor mensen die geen auto (kunnen) bezitten: ouderen, jongeren, mensen met een kleine beurs, mensen met een handicap. Voldoende fijnmazig OV zorgt dat de 31 kernen van Haarlemmermeer verbonden worden, en dat de voorzieningen in Hoofddorp-centrum zo ook echt van en voor al onze inwoners worden. Dat is eerlijk en inclusief. We geven de buitenruimte terug aan inwoners. Kinderen kunnen veilig op straat spelen, de lucht is schoner, het klimaat wordt minder belast en er is meer ruimte voor groen. Het is goedkoper, geld kunnen we maar één keer besteden. Ook besparen we zo kostbare stikstofruimte, waardoor we weer meer huizen kunnen bouwen.

Dan de openbare ruimte: die ziet er belabberd uit. GroenLinks Haarlemmermeer vreest dat er bij het beheer en onderhoud de komende jaren opnieuw extra financiële tegenvallers zijn geconstateerd. Dit concluderen we uit de omfloerste berichtgeving in de brieven van het college over de bezuinigingen, en ook hierover stelden we vragen aan het college. Wat GroenLinks betreft zijn uitgaven aan fiets- en wandelpaden onvermijdelijk en dat geldt ook voor het openbaar groen. Onze verwaarloosde gemeente is hard toe aan groot onderhoud. Dit moet gebeuren in nauw overleg en afstemming met onze inwoners, het gaat immers om hun directe leefomgeving.

Tot slot de bestuurscultuur. Voor de inwoners van Haarlemmermeer staat er de komende maanden veel op het spel. Dat biedt inwoners een uniek kijkje in de gemeentepolitiek van Haarlemmermeer. Durft de gemeenteraad het aan om echt tegenspel te bieden aan de voorstellen van het college? Durft de raad kritisch te zijn, met de belangen van onze inwoners voor ogen? In gesprek met inwoners? Welke fracties durven kritische vragen te stellen en laten zich dan niet afleiden door het verwijt ‘wantrouwend’ te zijn? Durft de raad het aan om echte antwoorden te vinden op de grote maatschappelijke opgaven die in onze gemeente spelen?

[Wie wil weten op welke partij hij of zij bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen moet stemmen, krijgt in de komende maanden in ieder geval een interessant inkijkje in de gemeentepolitiek in Haarlemmermeer.