'Schiphol moet blijven!'-protest op luchthaven in 1938 tegen Plan Leiderdorp

SCHIPHOL Het is tegenwoordig bijna niet voor te stellen, maar er is een tijd geweest dat er geprotesteerd werd vóór Schiphol. En wel voor behoud van de luchthaven op de huidige plek. Dat was eind jaren dertig, toen er een felle discussie ontstond over verplaatsing van Schiphol naar Leiderdorp.

Schiphol begon ooit als een modderig militair vliegveldje in de noordoosthoek van de Haarlemmermeerpolder. Qua uitrusting en faciliteiten stond het aanvankelijk in de schaduw van het goed-geoutilleerde Waalhaven bij Rotterdam. Dat kon echter in de loop van de jaren dertig niet meer uitbreiden. Rotterdam wilde daarom een nieuwe luchthaven ten noorden van de stad, in de Zestienhovense Polder.

De KLM voelde daar niet voor. Die geplande luchthaven lag maar 50 kilometer bij Schiphol vandaan. KLM-directeur Albert Plesman vond het beter dat er voor de hele Randstad één grote, centrale luchthaven kwam. Na het afwegen van diverse opties, stelde hij een terrein voor nabij Leiderdorp, waarvoor hij in mei 1938 de steun van de regering kreeg.

INVESTEREN Amsterdam, daarentegen, dat toen eigenaar was van Schiphol, zag er niets in. De hoofdstad investeerde juist in die tijd miljoenen om Schiphol te verbeteren. Er kwam een stelsel van verharde start- en landingsbanen, waaraan geen andere Europese luchthaven in die tijd kon tippen. De banen waren nodig omdat landen op gras, zoals tot dan toe gebeurde, problematisch werd omdat vliegtuigen groter en zwaarder werden. Het stationsgebouw werd ook telkens uitgebreid. Wat Amsterdam betreft had Nederland al een centrale luchthaven en dat was Schiphol.

Critici van het Leiderdorpplan meenden dat als je echt een centrale luchthaven wilde, een keuze voor Bodegraven of Alphen aan den Rijn meer voor de hand lag. Maar was het niet logischer om een groot vliegveld te hebben dichtbij de plek die het meeste vervoer opleverde? Rotterdam en Den Haag hadden weliswaar samen anderhalf keer zoveel inwoners als Amsterdam, maar Schiphol telde drieënhalf keer zoveel internationale passagiers als Waalhaven en ook veel meer post en vracht. Schiphol was bovendien onmisbaar voor de Aalsmeerse bloemenexport. Ook was Schiphol een topattractie. In 1937 kwamen er 340.000 bezoekers naar de vliegtuigen kijken, meer dan Artis of het Rijksmuseum trokken.

DEMONSTRATIE De gemoederen liepen hoog op. Op 2 juli 1938 was er zelfs een grote demonstratie op Schiphol, waar ook de Aalsmeerse kwekers nadrukkelijk van de partij waren. Er waren leuzen te zien als 'Aalsmeer voor behoud van Schiphol' en 'Wij willen Schiphol houden'. De regering bleek gevoelig voor de kritiek en bond al snel in. De KLM kon daar echter niet in berusten en bleef lobbyen voor Leiderdorp. De nationale luchtvaartmaatschappij had toen nog niet haar hoofdkantoor in Amstelveen, maar in Den Haag. Een spottend krantencommentaar verwees naar een clown, die zittend op een pianokrukje bemerkte dat zijn de piano te ver weg stond om te kunnen spelen. In plaats van zijn kruk bij de piano te zetten, sleepte hij met veel moeite de piano naar het krukje.

Eind 1938 besloot de Tweede Kamer dat Amsterdam en Rotterdam allebei hun eigen internationale luchthaven zouden moeten hebben. Daarmee was Schiphol voorlopig gered, al studeerde een commissie nog wel verder op het luchthavenvraagstuk.

BURGERVEEN Na de oorlog laaide de discussie over de juiste ligging van de nationale luchthaven opnieuw op. Als gevolg van geallieerde bombardementen en stelselmatige vernielingen van de Duitsers lag Schiphol volledig in puin. Plesman rook nieuwe kansen. Hij dacht: als Schiphol toch herbouwd moet worden, dan kun je in plaats daarvan net zo goed - beter nog in zijn ogen - een nieuwe luchthaven aanleggen op een centrale plek. Ditmaal koos hij voor Burgerveen, wat verder van Amsterdam dan Schiphol en wat dichterbij Rotterdam en Den Haag. Als het idee werkelijkheid geworden was, dan zou Haarlemmermeer de gemeente met Neerlands grootste luchthaven gebleven zijn.

Maar Plesman roeide opnieuw tegen de stroom in. Noch bij de rijksoverheid, noch bij betrokken gemeenten, noch bij het bedrijfsleven vond hij steun. De regering hield vast aan Schiphol en dat is zo gebleven. Het herstel van Schiphol en de verdere ontwikkeling werden voortvarend aangepakt. Eigenlijk is er alsnog wel een nieuwe luchthaven gekomen met als kloppend hart het centrale areaal Schiphol Centrum waar een nieuw stationsgebouw verrees met daaromheen nieuwe start- en landingsbanen. Een argument van Plesman voor verplaatsing naar Burgerveen was dat Schiphol te dicht bij Amsterdam lag. Het geluid van Dakota's boven hun hoofd zouden de Amsterdammers nog wel verdragen, maar tegen grotere vliegtuigen zouden ze wel eens bezwaar kunnen gaan maken. Op dat punt heeft hij gelijk gekregen, al blijft de vraag of een luchthaven bij Leiderdorp, Burgerveen of elders in het Groene Hart niet ook tot geluidsproblemen geleid zou hebben. Er zouden daar dan voor het huisvesten van personeel veel huizen nodig zijn geweest.

MARKERWAARD Alsnog verplaatsen naar het midden van het Groene Hart is geen optie meer. Als er nog verhuisd wordt, dan komt alleen de Noordzee nog in aanmerking. Vanaf eind jaren zestig is nog wel gestudeerd op een grote tweede nationale luchthaven ter aanvulling van Schiphol, waarvoor de Markerwaard favoriet was. Er is lang over gesproken, maar uiteindelijk kreeg verdere ontwikkeling van Schiphol met een vijfde grote landingsbaan de voorkeur. De Markerwaard is er helemaal niet meer gekomen.

René de Leeuw