Vervoering en tragedie
Kerstpostvluchten trokken in jaren dertig veel aandacht
René de Leeuw
SCHIPHOL Midden jaren dertig trok de luchtvaart rond kerstmis veel aandacht. Het was de tijd van vliegtuigen als Uiver, Postjager en Pelikaan. Van snelle kerstpostvluchten naar Batavia in Nederlands Oost-Indië (Indonesië), dat toen een Nederlandse kolonie was en waar Nederlanders uitkeken naar post uit het moederland. Het land stond op zijn kop. KLM-vliegers golden als beroemdheden: Iwan Smirnoff, Piet Soer, Gerrit Jan Geysendorffer, Koene Dirk Parmentier.
De KLM vloog in de jaren twintig alleen binnen Europa, maar KLM-baas Albert Plesman droomde al vanaf de oprichting van de luchtvaartmaatschappij in 1919 over verre vluchten, te beginnen naar Batavia. Vliegtuigen waren echter vooralsnog niet betrouwbaar genoeg, ze waren langzaam, konden maar beperkt lading en/of passagiers meenemen en het vliegbereik was beperkt. Vliegen naar Indië was toen zoiets als een maanreis. In 1924 werd een eerste, moeizame proefvlucht naar Indië gemaakt. Pas eind jaren twintig volgden nieuwe proefvluchten en in september 1930 begon een officiële veertiendaagse lijndienst Amsterdam-Batavia, met aanvankelijk alleen post aan boord. De reistijd bedroeg twaalf dagen, inclusief een reeks tussenlandingen. In de jaren daarna ging de frequentie omhoog, werd de reistijd korter en gingen er ook passagiers mee.
BIJZAAK In de begintijd van de burgerluchtvaart waren passagiers bijzaak. Post was belangrijker. Critici van de KLM zagen passagiers zelfs als ballast die de post hopeloos vertraagden en meenden dat er beter speciale postvliegtuigen naar Indië konden vliegen, zonder passagierscabine. De Nederlandse vliegtuigbouwer Pander ontwikkelde zo'n vliegtuig, de 'Postjager', een rank driemotorig vliegtuig dat meer leek op een bommenwerper dan een verkeersvliegtuig. Rederijen achter het initiatief van de Postjager wilden hiermee de postcontracten voor Indië van de KLM afsnoepen.
Om te laten zien wat de Postjager kon, vertrok deze op 9 december 1933 voor een proefvlucht naar Indië. Het toestel kreeg onderweg echter motorproblemen en pas weken later, na het installeren van een nieuwe motor, hervatte het de vlucht om op 31 december in Batavia te arriveren.
PELIKAAN De KLM zat niet stil en toonde intussen aan dat post ook met gewone verkeersvliegtuigen snel vervoerd kon worden, desnoods zonder passagiers. Op 18 december 1933 vertrok de Fokker F.18 'Pelikaan' voor een snelle vlucht met kerstpost naar Batavia. De Pelikaan voerde de vlucht uit in een record van vier dagen. De retourvlucht verliep zelfs nog wat sneller. De Pelikaan keerde op 30 december terug boven een donker en mistig Schiphol, waarbij het pas bij de vierde poging lukte om te landen. 20.000 mensen waren er getuige van en velen volgden de uitzendingen op de radio.
MELBOURNE Een jaar later hield de KLM opnieuw een kerstpostvlucht. De Postjager was inmiddels als 'Pechjager' buiten beeld geraakt. In november 1934 deed deze mee aan de London-Melbournerace in het kader van honderd jaar Melbourne. De Postjager zakte in Allahabad (India) door zijn onderstel en botste verderop, in Rangoon, op een trekker en ging in vlammen op.
Voor de KLM verliep de race beter. Met de gloednieuwe Douglas DC-2 'Uiver' finishte de KLM als tweede en ontving zij zelfs de hoofdprijs van de handicaprace. In december 1934 wilde de KLM dit succes vervolgen met weer een kerstpostvlucht naar Batavia, natuurlijk met de beroemde Uiver.
NOODLOT Maar ook bij de KLM sloeg het noodlot toe. De Uiver verongelukte tussen Caïro en Bagdad in de woestijn. Alle zeven inzittenden kwamen om. Gezagvoerder Wim Beekman had aanvankelijk vanwege zeer slecht weer geweigerd uit Caïro te vertrekken, maar Plesman dwong hem op straffe van ontslag toch op te stijgen. Daarnaast speelden bij de DC-2 technische problemen een rol. Zo had de KLM in 1934 een zwarte kerst.
Lichtpuntje was eind 1934 wel de eerste vlucht naar Paramaribo en Curaçao met de Fokker F.18 'Snip', waarbij de Fokker zeventien uur onafgebroken over water vloog. Eveneens met kerstpost aan boord. Een scheiding van passagiers- en postvervoer kwam er uiteindelijk niet.
