Koekoek 1

Bijna iedereen leert op school al over het parasitaire gedrag van de koekoek. Het komt niet prettig over, dat een vogel zijn eieren in de nesten van kleine zangvogels legt, wiens jongen er uitgegooid worden. Biologisch gezien is dit echter een principe, dat overal in de natuur wordt aangetroffen: van zoogdieren tot kleine insecten. Planten en schimmels doen het ook regelmatig. Zó ongewoon is het gedrag van de koekoek dus niet. Een vrouwtjeskoekoek specialiseert zich op een bepaalde vogelsoort of familie. Zo zijn er heggenmus-koekoeken, karekiet-koekoeken en kwikstaart-koekoeken. Hun eieren lijken zeer sterk op die van hun waardvogel en zijn vaak alleen door kenners te onderscheiden. Een koekoekvrouwtje legt per seizoen zo’n 15-20 eieren in evenzoveel verschillende nesten.

Vroeger dacht men dat de koekoek haar ei op de grond legde en het daarna in de snavel naar het nest bracht. Maar het is nu bekend dat ze haar lichaam tegen het nest drukt en het ei door de nestopening heen werpt. Het ei komt uit na 12½ dag, wat meestal eerder is dan zijn nestgenoten. Het jong buit dit uit door alles wat zich in het nest bevindt naar buiten te gooien (zie foto). Na drie weken verlaat de jonge koekoek het nest. De pleegouders voeren het nog steeds en moeten vaak op zijn rug gaan zitten om de insecten in de gapende bek te laten vallen.

Heggenmussen, rietzangers, karekieten en kwikstaarten zijn favoriete soorten. Het zijn dan ook de leefgebieden van deze soorten waar koekoeken te vinden zijn. In Europa zijn meer dan 100 verschillende waardvogelsoorten bekend waarvan er maar zo’n 45 soorten succesvol zijn in het grootbrengen van een jonge koekoek. In 20 % van de gevallen wordt een geparasiteerd nest door de waardvogel opgegeven. De koekoek wordt in het tweede levensjaar geslachtsrijp. Het broedparasitisme als voortplantingsstrategie kan worden gezien als een aanpassing aan het korte verblijf in het broedgebied, met als voordeel dat er geen tijd nodig is om een nest te bouwen.